Ks. Julian Wybraniec ●

Jego pontyfikat trwał 31 lat, 7 miesięcy, 21 dni (11559 dni) i był najdłuższy po pontyfikacie św. Piotra. Kim był Pius IX – papież, który tak długo był sternikiem Chrystusowego Kościoła na ziemi?

Giovanni Maria Mastai Ferretti urodził się 13 maja 1792 r. Po przyjęciu święceń kapłańskich pełnił wiele posług. Najpierw był rektorem instytutu wychowawczego «Tata Giovanni», w latach 1823-25 towarzyszył nuncjuszowi apostolskiemu w Chile, później pełnił funkcję dyrektora rzymskiego hospicjum św. Michała. W 1827 r., mając dopiero 35 lat, został biskupem w Spoleto, a po pięciu latach w Imoli. Jako ordynariusz cechował się gorliwą troską o dobro duchowe i materialne diecezji, otaczał opieką duchowieństwo i seminarzystów, popierał przedsięwzięcia wychowawcze i oświatowe. Mimo tak wielu zajęć prowadził intensywne życie duchowe, świadom znaczenia modlitwy, kontemplacji, ożywiany żarliwą pobożnością maryjną i kultem Najświętszego Serca Pana Jezusa. Wyniesiony do godności kardynalskiej w 1840 r., w sześć lat później został wybrany pasterzem Kościoła powszechnego, przyjmując imię Piusa IX.

Kot papieża – liberałem?

Kiedy w 1846 roku konklawe ogłosiło kardynała Giovanniego Marię Mastai Ferrettiego papieżem, niektórym wydawało się, że Kościół katolicki wreszcie doczekał się liberalnego pasterza. Kardynał Ferretti uchodził bowiem za zwolennika liberalnych reform. Obdarzony był niezwykłym urokiem i błyskotliwą inteligencją, wydawał się idealnym kandydatem na papieża w czasach nowych idei, reform społecznych, naukowych rewolucji i ruchów niepodległościowych.

Liberałowie uznawali go za człowieka, który wniesie za mury Watykanu powiew demokracji, zreformuje instytucję Kościoła. Liczono również, że jeśli nie oficjalnie, to przynajmniej po cichu będzie popierał ideę zjednoczenia Włoch i wyrwania ich spod wpływów Francji i Austrii. Mówiło się, że w domu kardynała Ferrettiego nawet kot jest liberałem. Ale gdy tylko jako papież umocnił swoje wpływy w Watykanie, pokazał, że do liberalizmu mu daleko, a wszystko dlatego, że zaraz po tym, jak został papieżem, został wypędzony z Rzymu przez tych, którzy nieśli ze sobą nowe idee. To wydarzenie sprawiło, że zobaczył, z czym wiąże się wprowadzanie liberalnych idei. Wrócił do Rzymu jako twardy konserwatysta.

Państwo Kościelne za panowania Piusa IX

W okresie jednoczenia się Włoch wszystkie prowincje Państwa Kościelnego, z wyjątkiem rzymskiej, zostały włączone do Zjednoczonego Królestwa Włoch. Papież w ostatnich latach przed upadkiem Państwa Kościelnego przeciwstawiał się procesowi jednoczenia się Italii. Opierał swoją politykę na stałej obecności wojsk francuskich w Rzymie. Jednak rząd włoski doprowadził do porozumienia z Paryżem. Była to tzw. konwencja wrześniowa, która zawierała decyzję o wycofaniu wojsk francuskich z Rzymu. Rząd włoski zaś zobowiązał się do obrony terytorium papieskiego przed wszelkim atakiem. Ale w obliczu upadku Napoleona III w efekcie wojny z Prusami, 20 września 1870 roku rządowy włoski korpus wkroczył do Rzymu. Wojska papieskie stawiały opór raczej symboliczny i bersalierzy opanowali Wieczne Miasto. 2 października 1870 roku ludność Rzymu w plebiscycie wypowiedziała się za połączeniem z Królestwem Włoch. 13 maja 1871 roku parlament włoski uchwalił prawo o gwarancjach. Dotyczyło ono zapewnienia swobody papieżowi w jego funkcjach duchownych, obejmowało także eksterytorialność Pałacu Watykańskiego, Lateranu i Castel Gandolfo. 15 maja 1871 Pius IX ogłosił encyklikę, w której uznał się za „Więźnia Watykanu”, odrzucił prawo o gwarancjach, obłożył ekskomuniką dynastię sabaudzką i rząd włoski, zakazał katolikom uczestniczenia w życiu politycznym Włoch. Podkreślił również, że nie uznaje dokonanej przez siły włoskie aneksji Rzymu. 2 lipca 1871 roku Wiktor Emanuel zamienił Kwirynał – rezydencję papieską – na swoją siedzibę. Rzym stał się stolicą zjednoczonych Włoch. Likwidacja Państwa Kościelnego była przyczyną napiętych stosunków pomiędzy Stolicą Apostolską i rządami Włoch do czasu podpisania traktatów laterańskich w 1929 roku.

„Zło straszniejsze niż Rewolucja”

Tak mówił Pius IX o liberalnych katolikach. Pragnęli oni reformy kościelnej, nie wyłączając papiestwa. Chcieli też, by religijność nie była dyktowana autorytetem, ale wypływała z głębokich przeżyć osobistych. Przyjmowali, że powinna istnieć pełna wolność w państwie i Kościele.

Liberalni duchowni mówili o potrzebie katolickiej i liberalnej reformy, aprobowali dążność Rzymian do konstytucyjnego państwa i uważali spełnianie przez papieża władzy świeckiej za szkodliwe dla Kościoła. Pragnęli nowoczesnego państwa, opartego na zasadach z 1789 roku. Ich poglądy podzielało wielu z katolickiej burżuazji francuskiej, która była nieraz gotowa wyłączyć z oficjalnej nauki Kościoła to, co stawało się ciężarem dla jej intelektualnych lub politycznych koncepcji.

Pius IX tak pisał o liberalnych katolikach: Tak, niestety są tacy, co sprawiają wrażenie, że pragną iść w zgodzie z naszymi wrogami i usiłują doprowadzić do przymierza między światłością a ciemnością, do układu między sprawiedliwością a ciemnością, za pomocą doktryn tzw. liberalnego katolicyzmu. (…) Są oni  o wiele bardziej niebezpieczni i szkodliwi niż zadeklarowani wrogowie, (…) dlatego, że utrzymując w pewnych granicach potępione poglądy, przybierają pozory uczciwości i czystości doktryny, mamiąc nieostrożnych zwolenników porozumienia i zwodząc uczciwych ludzi, którzy sprzeciwiliby się jawnemu błędowi.

Niepokalane Poczęcie i nieomylność papieża

8 grudnia 1854 r. bullą Ineffabilis Deus Pius IX ogłosił dogmat o Niepokalanym Poczęciu NMP. Mówi on, iż Maryja od momentu swojego poczęcia została zachowana nie tylko od wszelkiego grzechu, którego mogłaby się dopuścić, ale również od dziedziczonego przez nas wszystkich grzechu pierworodnego. Bóg, ze względu na przyszłe zbawcze wydarzenie Zwiastowania, uchronił Maryję przed grzesznością.

Podczas Soboru Watykańskiego I uchwalono także dogmat o nieomylności papieża. Nie znaczy to jednak, że wtedy „wymyślono” nieomylność papieską. Była ona bowiem przedmiotem wiary od początku Kościoła. Jednak została uroczyście zdefiniowana na Soborze Watykańskim I przez papieża bł. Piusa IX.

Co to znaczy, że papież jest nieomylny? Znaczy to, że cieszy się darem właściwego rozumienia i wyjaśniania prawd wiary, ponieważ jest następcą św. Piotra.

Wiemy jednakże, że i św. Piotr ulegał ludzkim słabościom, sam się również mylił, jakże więc papież może być nieomylny? Otóż, żeby Ojciec Święty mógł korzystać z daru nieomylności, potrzebne są następujące warunki: papież musi wypowiadać się w dziedzinie wiary i obyczajów, musi wypowiadać się uroczyście, jako nauczyciel całego Kościoła, z intencją ogłoszenia jakiejś prawdy ważnej dla wszystkich wierzących.

Uroczyste, zobowiązujące do wiary wystąpienie papieża, w celu wyjaśnienia jakiejś sprawy, nazywamy nauczaniem ex cathedra.

Sobór Watykański I

Przez dłuższy czas w Piusie IX dojrzewała myśl o zwołaniu soboru. Wreszcie się zdecydował. W grudniu 1869 roku otwarto zgromadzenie biskupów, które nazwano Soborem Watykańskim I.  Trwał od 1869 do 1870 r. Obradom soborowym przewodniczył osobiście papież Pius IX. Zaproszenia na sobór w formie zachęty do powrotu do Kościoła wystosowane zostały również do Kościołów wschodnich i ewangelików, nie zostały jednak przyjęte.

Podczas soboru, 18 lipca 1870 r. uchwalono konstytucję „Pastor aeternus”, zawierającą wspomniany już wcześniej  dogmat o nieomylności papieża. Podczas dyskusji nad konstytucją dość wyraźnie zarysował się podział na dwie frakcje. Mniejszościowa grupa 55 biskupów po uchwaleniu konstytucji na znak protestu opuściła Rzym.

Ważną uchwałą soborową była również konstytucja „Dei Filius” mówiąca o Objawieniu oraz o relacjach między wiarą i rozumem, ważnych zwłaszcza w kontekście postępującego w tym czasie rozwoju nauki.

Sobór Watykański I został przerwany z powodu wybuchu wojny francusko-pruskiej, która zmusiła wielu biskupów do opuszczenia Rzymu.

Pius IX a polscy powstańcy

Sytuacja panująca w tym czasie w Polsce bardzo martwiła papieża. Zmuszony do trzymania się zasad legitymizmu, nie mógł jednak wspominać nic o sprawach narodowych naszego kraju, nawet gdyby uznał, że walczymy w słusznej sprawie. Mimo to nie szczędził wobec Polski gestów współczucia i przychylności, czego przykładem mogą być zarządzone przez papieża modlitwy za naród polski, które odbyły się we wrześniu 1863 r. W czasie trwania tych modlitw wyraźnie mówiono o posłannictwie narodu polskiego.

Aby zapobiec represjom grożącym polskiemu Kościołowi, papież w czasie jednej z uroczystości w kwietniu 1864 r. powiedział, że rosyjski car ma prawo powstrzymać „niesprawiedliwy rokosz”, ale nie wolno mu tego czynić kosztem ucisku religii.

Stosunek Piusa IX do Polaków był oparty na zasadach legitymizmu i nie różnił się w zasadzie od postawy jego poprzedników. Choć papież uważał Polaków za naród grzeszący niesfornością, to jednak żywo i serdecznie okazywał wyrazy swojej sympatii i życzliwości w czasie ucisku. Nigdy też nie potępił udziału duchowieństwa w powstaniu – ani w czasie jego trwania, ani po jego upadku. 30 lipca 1864 r. papież wydał encyklikę „Ubi Urbaniano”, skierowaną do biskupów w Królestwie i cesarstwie rosyjskim. Duchowieństwo polskie było wdzięczne papieżowi za tę encyklikę, gdyż była ona aktem uznania dla represjonowanych księży i pociechą dla prześladowanego społeczeństwa polskiego. Należy stwierdzić, że pontyfikat Piusa IX był czasem dużego zainteresowania Stolicy Apostolskiej sprawami polskimi. Ani wcześniej, ani później, aż do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości, żaden papież nie poświęcał Polsce zbyt wiele uwagi.

Podsumowanie

Wyzwania, jakim musiał stawić czoło Pius IX, określane są mianem «białego męczeństwa»: choć nie zażądano od niego ofiary krwi, papież ten dał świadectwo heroicznej wierności i męstwa, niezłomnego zawierzenia Opatrzności, miłości umiejącej przebaczyć. Ten dotychczas w historii Kościoła najdłuższy pontyfikat (1846-1878) ocenia się zwykle dwoma wydarzeniami: utratą Państwa Kościelnego i Soborem Watykańskim I. W rzeczywistości cały pontyfikat był ważny i wywarł wielki wpływ na życie Kościoła powszechnego i dalsze jego dzieje.

Źródła:
Banaszak M., Historia Kościoła Katolickiego, t. 3, Warszawa 1989.

http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TS/swieci/b_pius_ix_2.html

O bł. Piusie IX czytaj także w Dzienniku Parafialnym:
Bł. Pius IX: Poza Kościołem nie ma prawdziwej wiary
Zachęcamy do lektury encyklik bł. Piusa IX
Bł. Pius IX o uznaniu Niepokalanego Poczęcia za dogmat

Poleć innym!