Wielki Piątek to jeden z najważniejszych dni w całym roku liturgicznym – w tym dniu obchodzimy pamiątkę Męki i Śmierci Jezusa Chrystusa, naszego Zbawiciela.

Dzień ten jest częścią świętego Triduum. Obok Wielkiej Soboty jest jednym z dwóch dni w roku liturgicznym, gdy nie sprawuje się Mszy świętej. Katolicy są zobowiązani do zachowania w tym dniu postu ścisłego.

Od rana adorujemy Pana Jezusa w Miejscu Przechowania – częściej używa się tradycyjnej nazwy Ciemnica – do którego Ciało Pańskie zostało przeniesione po Mszy Wieczerzy Pańskiej. Jednocześnie przygotowujemy domy na Zmartwychwstanie Chrystusa. Trud związany ze sprzątaniem, gotowaniem, postem – może się stać doskonałą pomocą dla przeżywania Wielkiego Piątku wespół z cierpiącym Chrystusem. Warto przeplatać wszystkie czynności modlitwą, a w czasie ich wykonywania często przenosić się myślą i rozważać wydarzenie Golgoty.

Wielki Piątek jest dniem, który bardziej niż każdy inny wzywa nas do wniknięcia „w gęstwinę cierpień i boleści Syna Bożego”, nie tylko poprzez teoretyczne rozważanie, lecz jeszcze więcej przez praktyczne postanowienie woli, by przyjąć chętnie cierpienia, złączyć się i upodobnić się do Ukrzyżowanego. Cierpiąc z Nim zrozumiemy lepiej Jego cierpienia i Jego miłość ku nam, „im bowiem czystsze cierpienie, tym czystsze zrozumienie” z niego wypływa. W takim usposobieniu dotrzymajmy towarzystwa Panu w ostatnim dniu Jego pobytu na ziemi

– pisał o. Gabriel od św. Marii Magdaleny OCD w wydanej w 1962 r. książce Współżycie z Bogiem.

Liturgia Wielkiego Piątku, Missa praedicationis

Pierwsze liturgiczne obrzędy Wielkiego Piątku, co do których mamy pewną wiedzę, obchodzono w Jerozolimie. W pochodzącym z IV w. pamiętniku Egerii – pątniczki, która w latach 381-384 odwiedziła Ziemię Świętą i zostawiła bogate opisy uroczystości sprawowanych wówczas w miejscach życia Chrystusa – czytamy, że w Wielki Piątek wierni gromadzili się przed wschodem słońca przed kolumną biczowania; później na Golgocie adorowano drzewo Krzyża. Po długich modlitwach i słuchaniu Pisma Świętego w kaplicy Krzyża wszyscy udawali się na czuwanie do kościoła Zmartwychwstania.

Pierwsze znane dokumenty dotyczące Liturgii Wielkiego Piątku w Rzymie pochodzą z VII wieku. Podobnie jak dziś odczytywano już wtedy Mękę Pańską wg relacji św. Jana i odmawiano uroczystą modlitwę powszechną. Następnie odbywała się procesja z relikwiami krzyża.

W drugim tysiącleciu chrześcijaństwa, do reform Wielkiego Tygodnia wprowadzanych w XX wieku, liturgia sprawowana w Wielki Piątek nazywana była Missa praedicationis, czyli Mszą darów uprzednio konsekrowanych. Liturgia tego dnia ma bowiem bardzo podobną strukturę do zwykłej Mszy, opuszcza się tylko konsekrację chleba i wina, a więc modlitwę eucharystyczną, przygotowanie darów. Niejako w jej miejsce odbywa się adoracja Krzyża.

Obecnie uroczysta liturgia nosi nazwę Liturgii Wielkiego Piątku i składa się z czterech następujących części:

1. Liturgii Słowa. Rozpoczyna się ona od uroczystej modlitwy celebransa w postawie prostracji (leżenia krzyżem). Gest ten wyraża kondycję pierwszego człowieka oraz trudy i cierpienia Kościoła. W tym czasie cały Kościół klęczy w ciszy i pokornie korzy się przed Panem. W Ewangelii słyszymy Janowy opis Męki Pańskiej, który silnie podkreśla królewską godność Chrystusa. Po Ewangelii i krótkiej homilii następuje uroczysta modlitwa powszechna – poleca się w niej Bogu wszystkie stany Kościoła, innowierców, tych, którzy nie poznali Boga, i cały świat.

2. Adoracji Krzyża. Jest ona centralnym momentem Liturgii Wielkiego Piątku. Ważne jest, by sztucznie jej nie skracać – co jest boleśnie częstą praktyką – ale by pozwolić przynajmniej części wiernych na adorację podczas liturgii. W tym czasie można śpiewać liczne pieśni pasyjne. W wypadku gdy wszyscy wierni nie mają możliwości w czasie liturgii adorować krzyża poprzez ucałowanie, przepisy kościelne zobowiązują do uniesienia i ukazania krzyża przez celebransa i wezwania wiernych do trwającej kilka chwil cichej adoracji. Do adoracji wolno podać tylko jeden krzyż.

3. Komunii świętej.

4. Procesji do Grobu Pańskiego, do którego przenosi się Chrystusa. Monstrancja okryta jest białym przejrzystym welonem – symbolem całunu, w który owinięto ciało Pana. Grób Pański jest wypełniony żywą obecnością Chrystusa.

Po Liturgii adorujemy Pana Jezusa w Grobie Pańskim aż do Wigilii Paschalnej Niedzieli Zmartwychwstania. Warto zaznaczyć, że adoracja w Grobie jest o wiele bardziej uroczysta niż w Ciemnicy, ponieważ w Grobie Pańskim Ciało Chrystusa jest wystawione w monstrancji, podczas gdy w Ciemnicy jest schowane w tabernakulum.

Przed Liturgią Wielkiego Piątku odprawiane są nabożeństwa drogi krzyżowej, niekiedy bardzo uroczyste. Niektóre nabożeństwa przechodzą ulicami miasta czy danej parafii. W Rzymie zwyczajowo droga krzyżowa, której przewodniczy ojciec święty, odbywa się w późnych godzinach wieczornych w Koloseum, w którym zginęło w pierwszych wiekach wielu chrześcijan.

Zwyczaje wielkopiątkowe

Z dniem Wielkiego Piątku – najsmutniejszym dniem całego roku – związane były liczne zwyczaje ludowe. Do najważniejszych – powiązanych z Liturgią Wielkiego Piątku – należą obecne do dziś dwa zwyczaje:

– Urządzanie Grobów Pańskich na wzór Grobu w Jerozolimie. Zwyczaj ten przyniósł do Europy zakon bożogrobców, czyli Kanoników Regularnych Stróżów Bożego Grobu Jerozolimskiego. W Polsce zwyczaj ten znany jest od XII wieku. Od średniowiecza zwyczajowo starano się odwiedzić w Wielki Piątek aż siedem grobów Pańskich.

– Ustawianie straży honorowej przy Grobie Pańskim. Zwyczaj do dziś popularny w wielu parafiach zwłaszcza wiejskich, nade wszystko na terenie diecezji sandomierskiej i rzeszowskiej.

Oprac. Paweł Pomianek

Źródła:
Wielki Piątek – liturgia i obrzędy, http://ekai.pl/wydarzenia/temat_dnia/x53238/wielki-piatek-liturgia-i-obrzedy/.
Itinerarium Egeriae: Wielki Piątek w Jerozolimie (IV w.), http://www.liturgia.pl/artykuly/itinerarium-egeriae-wielki-piatek-w-jerozolimie-iv-w.html.
Wielki Piątek: Najsmutniejszy dzień w roku, http://liturgia.wiara.pl/doc/418575.Wielki-Piatek-Najsmutniejszy-dzien-w-roku.
Święte Triduum Paschalne. Wielki Piątek, http://www.liturgia.org.pl/triduum_pia.php.
O. Gabriel od św. Marii Magdaleny OCD, Współżycie z Bogiem, Kraków 1962.

Poleć innym!