Justyna Mach ▼

W kilku poprzednich artykułach skupiłam się na rozwoju dziecka w wieku niemowlęcym, poniemowlęcym i przedszkolnym. Odnoszę wrażenie, że winna jestem uzupełnienie tego cyklu informacjami dotyczącymi późnego dzieciństwa, czyli okresu od 7 do 11 roku życia.

Jest to etap przechodzenia przez dzieci na wyższy poziom rozwoju myślenia, a mianowicie wychodzenia z okresu przedoperacyjnego do fazy operacji konkretnych. Aby wyjaśnić w czym rzecz spróbuję posłużyć się przykładem. Jeżeli dziecku w wieku przedszkolnym pokażemy wysoką szklankę wypełnioną wodą, a następnie przelejemy zawartość do szerokiego garnka, uzna, że ilość płynu się zmieniła (faza przedoperacyjna). Zwykle dopiero w okresie późnego dzieciństwa nasze pociechy nie dadzą się zwieść temu złudzeniu (faza operacji konkretnych). Czynności umysłowe człowieka mogą być nazywane operacjami dopiero wówczas, gdy cechują się odwracalnością. Odwracalność natomiast jest możliwa dzięki temu, że u dzieci stopniowo (od końca okresu przedszkolnego) zaczyna kształtować się pojęcie stałości (zasady zachowania stałości), czyli rozumienia, że jakieś cechy przedmiotu mogą pozostać niezmienione mimo dokonywania na nich innych przekształceń (np. ilość wody się nie zmieniła, mimo przelania do niskiego naczynia). Około 6 roku życia dzieci rozumieją stałość ilości, w wieku 8 lat – stałość masy, 9 – stałość ciężaru, a 11 – objętości.

W omawianym okresie w porównaniu z etapem przedszkolnym znacznym zmianom ulegają także procesy poznawcze, m.in. pamięć, uwaga, spostrzeganie, które stają się coraz bardziej dowolne, selektywne, a także systematyczne. W młodszym wieku szkolnym dziecko potrafi dostrzegać coraz dokładniej, skupiać się na określonych cechach przedmiotów i zjawisk i utrzymywać na nich swoją uwagę przez dłuższy czas. Pamięć także nabiera coraz większej dowolności, a ze względu na naukę w szkole dziecko zaczyna stosować różnego rodzaju techniki zapamiętywania.

Młodszy wiek szkolny to także zmiany w moralności dziecka. Rozwój w tej sferze ma charakter sekwencyjny, co oznacza, że występujące w nim etapy następują zgodnie z określoną kolejnością i bez możliwości pominięcia któregokolwiek z nich. Dodatkowo, zarówno fazy wcześniejsze mają wpływ na późniejsze, jak i zachodzące zmiany przeorganizowują istniejące uprzednio struktury.

W okresie niemowlęcym mówi się o tzw. anomii moralnej, kiedy nasza pociecha nie ma jeszcze świadomości zasad wyznaczających jej działanie. Zmienia się to w fazie poniemowlęcej, kiedy zaczyna przyjmować nakazy i zakazy dorosłych i traktować je jako wymagania zewnętrzne.

Pomiędzy 2 a 5 rokiem życia dziecka występuje egocentryzm moralny, charakteryzujący się podporządkowywaniem się narzucanym przez dorosłych regułom po to, by uniknąć kary i osiągnąć ważne dla siebie cele. Początkowo na tym etapie nasza pociecha nie ma poczucia winy po niewłaściwym zachowaniu, jednak zmienia się to w miarę upływu czasu. Im dziecko jest starsze, tym coraz bardziej pragnie zachowywać się tak, by być akceptowanym przez innych. W młodszym wieku szkolnym charakterystyczne jest podporządkowywanie się wymogom obowiązującym w grupie, nie tylko rodzinnej, ale także tej, jaką stanowi klasa szkolna lub utworzone w jej obrębie mniejsze grupki. Obowiązujące reguły zachowania, których stara się przestrzegać, dziecko nadal traktuje jako zewnętrzne, dlatego cechuje je pryncypializm moralny, polegający na uznawaniu za właściwe tego, co jest zgodne z przyjętymi zasadami, bez względu na okoliczności.

Dopiero pod koniec okresu późnego dzieciństwa nasza pociecha wkracza w fazę autonomii moralnej, która m.in. cechuje się braniem pod uwagę przy ocenia zachowania innych ich intencji, podejmowaniem starań, by mieć z nimi dobre relacje, troszczeniem się o nich czy zgadzaniem się, że właściwe jest robienie tego, czego oczekuje się od osób zajmujących określone role społeczne (w domu, szkole).

W poprzednim akapicie wspomniałam o klasie szkolnej. Dziecko będące w młodszym wieku szkolnym staje się jej członkiem i może w niej zajmować różne pozycje np: dziecka popularnego, odrzucanego, kontrowersyjnego (przez jednych lubianego, przez innych nieakceptowanego), lekceważonego (z którym rzadko ktoś z pozostałych uczniów nawiązuje relacje), niewyróżniającego się. Warto w tym miejscu dodać, że jedynie pozycja dziecka odrzucanego jest raczej trwała, natomiast pozostałe ulegają zmianom.

W późnym dzieciństwie następuje także rozwój przyjaźni między dziećmi. Istotne przy jej tworzeniu nie jej wówczas posiadanie rzeczy materialnych, ale wzajemne zaufanie i udzielanie sobie pomocy. Ważne przy wyborze przyjaciela, zwłaszcza dla dzieci pod koniec tej fazy rozwojowej, są wspólne zainteresowania i podobne cechy osobowości.

Peter Rosegger napisał: „Dzieciństwo nie jest jedynie przygotowaniem do życia, jak często uważamy, myśląc o naszych dzieciach, lecz jest już prawdziwym życiem”. Dowodem na to, jak bardzo ważny etap życia stanowi dzieciństwo, jest fakt, że na ten okres przypada kształtowanie się wielu elementów osobowości młodego człowieka. W młodszym wieku szkolnym są to np. różnego rodzaju zainteresowania. Jest to także czas tworzenia się uporządkowanego obrazu samego siebie, który jest trzonem osobowości. Przy jego kształtowaniu ważne są opinie dorosłych, porównywanie się z innymi, a także aktywność własna dziecka.

*****

Justyna Mach, pedagog, autorka książek Kształtowanie osobowości dziecka w rodzinie oraz Dziecko partnerem w komunikacji i szczęśliwa mama Filipa, Emilki i Miłosza. Jest zafascynowana rozwojem człowieka, zwłaszcza w okresie dzieciństwa. Doświadczenie zawodowe zyskała, pracując jako pedagog szkolny i opiekun świetlicy. Bierze udział w projekcie, w ramach którego osoby potrzebujące pomocy pedagogicznej mogą skorzystać z bezpłatnych porad.

Zdjęcie główne: Photoxpress.com.

Poleć innym!