Justyna Mach ▼

Postrzeganie świata przez dziecko jest często zagadką dla nas dorosłych. Jeśli jednak chcemy choć trochę „wkraść” się w dziecięcy sposób patrzenia na rzeczywistość, wystarczy przyjrzeć się ich rysunkom.

Oczywiście nie tylko za pomocą kredki i papieru nasi milusińscy rozwijają swoją twórczość plastyczną, bo trzeba jeszcze zwrócić uwagę na ulepianki, nalepianki czy wycinanki. Niemniej jednak, rysowanie jest najczęstszą formą ekspresji artystycznej – zwłaszcza przedszkolaków.

Rysunek dziecka przechodzi kilka faz rozwoju. Nie wdając się w zbyt liczne szczegóły, można mówić o trzech głównych etapach: 1. tworzenia się schematu, 2. schematu i 3. poschematu.

Tworzenie się schematu

Pierwszy z nich rozpoczyna się w chwili, w której dziecko zaczyna kreślić na papierze ślady kredką lub innym przedmiotem piszącym, a kończy w wieku sześciu lat. Początek przypada zwykle na czas między 9 a 10 miesiącem życia. Zabawa z użyciem kredek na ogół sprawia niemowlętom wielką radość, przez co jest chętnie i wielokrotnie przez nie powtarzana. Oczywiście trudno się dziwić, że „arcydzieło” niemowlęcia nie mieści się na kartce i ślady twórczości nosi także stół lub podłoga – nie można mieć o to pretensji do maleństwa. Dopiero około drugiego roku życia na tyle usprawnia się ruch ręki pod kontrolą wzroku, że dziecko jest w stanie ograniczyć ruchy kredki do przestrzeni wyznaczonej przez kartkę. Warto więc na początku zabezpieczyć folią czy gazetą miejsce, w którym nasza pociecha będzie tworzyć, lub dać jej do dyspozycji duży arkusz papieru.

Także w wieku około dwóch lat większość milusińskich potrafi już kontrolować punkt wyjścia w rysowaniu, dzięki czemu może dołączać kreski do już istniejących linii. Umiejętności kontroli końca rysowanej kreski dziecko nabywa zwykle, mając dwa i pół roku. Dzięki temu może rysować figury zamknięte. Psychologowie po licznych badaniach nad rysunkiem dziecka stwierdzili, że w tym pierwszym okresie rozwoju rysunku (tworzenia się schematu, zwanego też etapem bazgrot) dziecko przechodzi przez fazę linearną (tworzenia linii poziomych, pionowych, kropek), fazę przejściową między linearną a figuralną (tworzenia spirali, fal) i dochodzi do fazy figuralnej przypadającej właśnie na wiek dwa i pół roku lub trzech lat (tworzenia koła).

Pomiędzy trzecim a czwartym rokiem życia przedszkolaki często rysują postać człowieka, przy czym na tym etapie są to głowonogi, charakteryzujące się okrągłą głową i wyrastającymi bezpośrednio z niej nogami w postaci prostych pionowych kresek. Oczywiście najczęściej dzieci rysują jeszcze oczy, uśmiech. Tułów pojawia się dopiero na rysunkach większości pięciolatków. Najpóźniej w rysunku postaci ludzkiej rysowana jest szyja. Widać więc, że wraz z wiekiem doskonali się rysunek dziecka, pojawiają się na nim coraz liczniejsze szczegóły, również np. palce, przy czym ich ilość może być jeszcze nieprawidłowa.

Okres schematu

Drugi etap rozwoju rysunku nazywany jest okresem schematu, doskonalenia się schematu lub ideoplastyki. Przypada na wiek od sześciu do dwunastu lat.

Wówczas nasze pociechy wytwarzają coraz szerszą gamę schematów tym bogatszych, im większa jest ich wiedza o otaczającej je rzeczywistości. W rysunkach początkowo postać człowieka i zwierzęcia jest bardzo podobna. Później oba te schematy zaczynają się od siebie różnić. Podobieństwo występuje z kolei wśród schematów zwierząt, które później także zaczynają się różnicować w trakcie trwania tej fazy rozwoju rysunku.

Około dziesiątego roku życia w twórczości graficznej dziecka pojawia się perspektywa.
Na tym etapie postacie ludzi i zwierząt najczęściej są ukazane w bezruchu. Zmienia się to dopiero między dwunastym a trzynastym rokiem życia dziecka i zaczyna od przedstawienia na rysunku ruchu nóg.

Cechą charakterystyczną tej drugiej fazy jest nadawanie przez „młodych artystów” ukazywanym postaciom i scenom znaczenia uczuciowego. Osoby ważne, kochane, dobre są bardziej kolorowe i mają dodaną znacznie większą liczbę szczegółów (np. kolczyki, kokardy, kapelusze, guziki) niż pozostałe. Natomiast osoby złe, brzydkie przedstawiane są bardziej schematycznie, przy użyciu niewielu kolorów.

Można powiedzieć, że dzieci od około trzeciego, czwartego roku życia, do (mniej, więcej) okresu, w którym we właściwy sposób przedstawiają na rysunkach perspektywę, kierują się w twórczości plastycznej realizmem intelektualnym. Polega on na tym, że nasze pociechy rysują to, co wiedzą o otaczającym je świecie. Dzięki temu rysunek dziecka jest często wykorzystywany w pracy (zwłaszcza) psychologów do diagnozowania m.in. sytuacji rodzinnej dziecka. Służy także do oceny jego rozwoju umysłowego.

Fizjoplastyka

Dopiero w trzecim okresie rozwoju rysunku, rozpoczynającym się od dwunastego roku życia, dzieci zaczynają dążyć do jak najwierniejszego odtwarzania rzeczywistości – stosują realizm wizualny. Etap ten nosi nazwę poschematu lub fizjoplastyki. Wykonywane wówczas dzieła nie stanowią już materiału do oceny rozwoju umysłowego, a jedynie wskazują na posiadanie przez dziecko zdolności plastycznych lub ich brak. Wiele dzieci zniechęconych negatywnymi opiniami otoczenia na temat swoich prac tworzy coraz rzadziej.

Pragnę jeszcze dodać, że przedstawione granice wiekowe w rozwoju rysunku dziecka nie są sztywne i niektóre dzieci przechodzą przez poszczególne fazy szybciej, a inne wolniej. Duże opóźnienia oczywiście powinny stać się bodźcem do diagnozy ich przyczyny i ze względu na dobro dziecka nie mogą być zbagatelizowane.

*****

Justyna Mach, pedagog, autorka książek Kształtowanie osobowości dziecka w rodzinie oraz Dziecko partnerem w komunikacji i szczęśliwa mama Filipa, Emilki i Miłosza. Jest zafascynowana rozwojem człowieka, zwłaszcza w okresie dzieciństwa. Doświadczenie zawodowe zyskała, pracując jako pedagog szkolny i opiekun świetlicy. Bierze udział w projekcie, w ramach którego osoby potrzebujące pomocy pedagogicznej mogą skorzystać z bezpłatnych porad.

Zdjęcie główne: Photoxpress.com.

Poleć innym!